Konteksty 2017: Otwarcie Kontekstów 2016

„Nie mogę zaoferować niczego oprócz walki o prawdę i piękno”
VI Festiwal Sztuki Efemerycznej w Sokołowsku
Konteksty 2016

„Artysta nigdy i nigdzie nie jest na wygnaniu, ponieważ nosi
swoje własne królestwo, czy republikę, czy miasto, czy schronienie,
czy cokolwiek to jest, co nosi on w sobie. Jednocześnie każdy artysta
zawsze i wszędzie jest na wygnaniu, ponieważ jest wyparty z królestwa,
czy republiki, czy miasta, czy schronienia, czy cokolwiek to jest,
co się go wypiera.”¹ – Stefan Themerson, 1951 rok.

Na otwarciu tegorocznego Festiwalu Konteksty mieliśmy okazję poznać osobę, która była inspiracją do zbudowania wydarzeń artystycznych wokół tematu: „Emigracja – rzecz o tożsamości artysty” – Richarda Demarco. Szkocki artysta od lat 60-tych zajmuje się twórczością byłego bloku wschodniego,
w tym i Polski. Został promotorem sztuki Europy Środkowo-Wschodniej, zakładając autorską galerię i wystawiając brytyjskiej publiczności artystów zza żelaznej kurtyny. Wskazywał kierunek „prawdziwej sztuki”, powstającej w „okowach” zamknięcia politycznego, której siła miała źródło w sprzeciwie. Trudna sytuacja budowała bowiem jej sens. Kultura Wielkiej Brytanii
i całego Zachodu rozwijała się przeciwko „prawdziwej sztuce”, opierając się na zasadach kapitalizmu i funkcjonując w świecie, którym rządzą dobra materialne. Demarco uważa, że właśnie taka sytuacja doprowadziła
do zakłamania języka sztuki w tym regionie Europy, czemu on jasno się sprzeciwia². W wielu momentach wspomniał o znanych polskich twórcach, takich jak: Tadeusz Kantor, Józef Robakowski, Zbigniew Warpechowski, przywołując tym samym jedną z bardzo ważnych dla niego cech sztuki polskiej lat 70-tych – poczucie absurdu, które negowało sztampowe myślenie napędzane pieniądzem i umożliwiało powstanie „prawdziwej sztuki”.
Wystawa „Atelier 72” towarzysząca Festiwalowi nawiązuje stricte do działań Demarco, a konkretnie do ekspozycji o tej samej nazwie organizowanej
w 1972 roku w Edynburgu, na którą zostało zaproszonych wielu polskich artystów. Główny gość Festiwalu przypomniał znaczenie swoich działań,
ale jednocześnie podkreślił, że nie miały one na celu zbawienia Polski,
a stanowiły lekcję dla Brytyjczyków, którzy pogrążyli się w kapitalistycznym zakłamaniu. Na ekspozycji w sokołowskim Laboratorium Kultury zaprezentowane zostały prace tych samych artystów. Pokazano ich dorobek, który powstał po wspomnianym 1972 roku.
Według Demarco, w kontekście ostatnich wydarzeń, festiwalowy dyskurs dotyczący artystycznej emigracji nabrał nowego znaczenia. Artysta wspomniał o niedawnym burzliwym wydarzeniu, którym jest decyzja Brytyjczyków o wyjściu ze społeczności europejskiej, a tym samym zamknięciu się i odcięciu od Europy Środkowo-Wschodniej. To co umożliwia Unia Europejska, jak uważa Demarco, to przede wszystkim szansa działania
na innym gruncie niż swój własny kraj, dająca artyście wewnętrzną wolność. Według Małgorzaty Sady, kuratorki Festiwalu: „Jeżeli tej wolności nie ma, sztuka staje się jedynie namiastką, substytutem tego, czym mogłaby być”³
i tym słowom wtóruje również Demarco. Ponieważ trudności wyzwalają potrzebę wolności, to sama walka z nimi staje się już wolnością (poprzez świadomość sytuacji), a zainicjowany proces, to wolność szukania własnej tożsamości – tak tłumaczy Demarco. To nazywa prawdą i pięknem, które można znaleźć w polskiej sztuce.

Dorota Szafranko

¹ Oficjalne motto Festiwalu.
² Za Richardem Demarco z wystąpienia otwierającego wystawę
Atelier 72 w Sokołowsku podczas Międzynarodowego Festiwalu
Sztuki Efemerycznej Konteksty 2016.
³ Ze wstępu kuratorskiego Małgorzaty Sady, Konteksty 2016.